68. Dördüncü Enternasyonal, Eylül 1938’de kuruluş kongresini topladı. Bu, sosyalist hareket ve uluslararası işçi sınıfı için tarihsel bir dönüm noktasıydı. Onun kuruluş belgesi olan Kapitalizmin Can Çekişmesi ve Dördüncü Enternasyonal’in Görevleri (Kitlelerin, İktidarın Zaptına Hazırlanmak İçin Geçiş Talepleri Etrafında Seferberliği) Troçki tarafından yazılmıştı ve sosyalist hareketin önünde duran merkezi görevi ana hatlarıyla belirtiyordu:
Gelecek tarihsel dönemde sosyalist devrimin olmaması durumunda, bütün insanlık kültürünü bir felaket tehdit etmektedir. İş şimdi proletaryaya; yani, en çok, onun devrimci öncüsüne düşüyor. İnsan soyunun tarihsel krizi, devrimci önderliğin krizine indirgenmiştir. [43]
69. Bu önderlik krizinden çıkmanın tek yolu, her ülkede Dördüncü Enternasyonal’in şubelerini inşa etmekten geçiyordu. Troçki, yeni bir enternasyonali inşa etmenin erken olduğunu, onun “büyük olaylar”dan doğması gerektiğini iddia eden kuşkuculara ve merkezcilere şu yanıtı verdi:
Dördüncü Enternasyonal, zaten büyük olaylardan; proletaryanın tarihteki en büyük yenilgilerinden doğmuş durumda. Bu yenilgilerin nedeni, eski önderliğin yozlaşmasında ve ihanetinde yatmaktadır. Sınıf mücadelesi bir kesintiyi hoş görmez. Üçüncü Enternasyonal, İkinci Enternasyonal’in ardından, devrimin amaçları açısından ölüdür. Yaşasın Dördüncü Enternasyonal!
Peki, onun kuruluşunu ilan etmenin zamanı geldi mi? …Kuşkucular sakinleşmiyor. Biz, Dördüncü Enternasyonal’in “ilan edilme”ye ihtiyacı olmadığı yanıtını veriyoruz. O var ve savaşıyor. Güçsüz mü? Evet. Onun saflarında çok sayıda insan yok; çünkü daha çok genç. Onlar da, henüz, asıl olarak kadrolardan oluşuyor. Ama bu kadrolar geleceğin güvencesidir. Gezegenimizde, bu kadroların dışında, bu isme gerçekten layık tek bir devrimci akım bile bulunmamaktadır. [44]
70. 20. yüzyılın sonraki tarihi, tek gerçek devrimci önderliğin Dördüncü Enternasyonal olduğu değerlendirmesinin doğruluğunu kanıtlayacaktı. Dönemin stratejik görevi, nesnel devrimci durumun olgunluğu ile proletaryanın ve onun öncüsünün olgunlaşmamışlığı arasındaki boşluğu kapatmaktı. Dördüncü Enternasyonal, bunun gereğini yerine getirmek için, işçi sınıfının devrimci bilincini geliştirmenin ve onun eski önderliklerini teşhir etmenin araçları olarak -ücretlerde ve çalışma saatlerinde değişken ölçek; sanayinin, bankaların ve tarımın ulusallaştırılması; proletaryanın silahlandırılması; işçi ve köylü hükümetlerinin oluşumu gibi- bir dizi ekonomik ve siyasi talep formüle etti. Troçki, bu taleplerin, “ günümüzün koşullarından ve işçi sınıfının geniş kesimlerinin günlük bilincinden yola çıkan ve değişmez biçimde tek nihai sonuca, iktidarın proletarya tarafından zaptına giden ” [45] bir köprü oluşturacağını yazdı. Sonraki yıllarda, revizyonist eğilimler, Geçiş Programı’nı, tek tek talepleri devrimci bağlamlarından kopartarak ve onları işçi sınıfının sosyalist bir perspektife ve programa kazanılması mücadelesinin yerine geçirerek, oportünist uyarlanmanın reçetesi haline getirmeye çalışacaklardı. Onlar, bu yolda, Geçiş Programı ’ndan alınmış bölümleri, işçi sınıfının geri bilinciyle ve eski reformcu ve Stalinist önderliklerle mücadele etmenin değil; onlara uyarlanmanın araçları olarak kullanma peşinde koştular.
71. Troçki, Mayıs 1938’de, Amerikan Troçkist hareketinin önderleri ile yaşadığı tartışmada, devrimci partinin programının, işçi sınıfının öznel ruh halinden ve var olan bilinç düzeyinden değil; dünya kapitalizminin krizinin nesnel gelişmesinden hareket etmesi gerektiğinde ısrar etti. “Program” diye vurguladı Troçki, “ işçilerin geriliğini değil; işçi sınıfının nesnel görevlerini ifade etmelidir. İşçi sınıfının geriliğini değil; olduğu haliyle toplumu yansıtmalıdır. Program, geriliğin üstesinden gelmenin bir aracıdır. Bu yüzden, programımızda, öncelikle ABD’yi içerecek biçimde, kapitalist toplumun krizinin bütün keskinliğini açıklamak zorundayız. Bize bağlı olmayan nesnel koşulları geciktiremez ya da değiştiremeyiz. Kitlelerin bu krizi çözeceğini garanti edemeyiz ama durumu olduğu gibi anlatmalıyız. Programın görevi budur. ” [46]